Âm thầm làm đẹp cho sân khấu

Không rõ nghề may trang phục ở đất Sài Gòn - Gia Định xưa bắt nguồn từ bao giờ, nhưng theo lời của cố NSND Phùng Há thì cách đây 60 năm, hầu hết các đoàn hát từ Triều Châu, Quảng Đông sang biểu diễn tại Chợ Lớn, khi họ trở về nước đã bán hết tất cả trang phục, đạo cụ cho các gánh hát ở Sài Gòn. Rồi có giai đoạn các đại ban Triều - Quảng này không sang biểu diễn nữa, đồ hát cũ cũng đến hồi hư hỏng nên các nghệ sĩ Sài Gòn mới bắt đầu tự “sáng chế”.

Ban đầu chỉ là sửa chữa, chắp vá nhưng từ năm 1960 đến nay, nghề may trang phục sân khấu đã thật sự hình thành, cung cấp cho các đoàn hát ở các tỉnh thành phía Nam và cả nước ngoài.

Tự mày mò sáng tạo

Nhắc đến nghề may trang phục sân khấu xưa, người trong giới hia mão đều khen ngợi tài năng của cố nghệ nhân Tám Trống. Ông được xem là bậc tiền bối trong việc hoàn thiện từ A đến Z trang phục vua, quan, hoàng hậu, công chúa, hoàng tử… của bất kỳ vương quốc nào. Chỉ cần nói sơ qua yêu cầu thì trang phục của ông sẽ làm hài lòng người mua. Dù chỉ tự mày mò khi xem qua báo chí Trung Quốc, nhưng ông đã bù đắp cho những thiếu thốn của sân khấu nước nhà, không để mỗi thứ phải nhập về hao tốn. Quá trình “sáng chế” của ông thường dựa trên những vật liệu có sẵn trong nước, quan trọng là hoa văn, họa tiết được phối màu đẹp mắt. Lớp hậu bối của ông hiện có Công Minh, Yến Phương, Kim Phượng, Bảo Ly, Bo Bo Hoàng, Kim Duyên, Bạch Nga, Thanh Châu, Vũ Luân… đa phần họ đều xuất thân là những nghệ sĩ tuồng cổ, hiện đang chiếm lĩnh thị trường phân phối phục trang sân khấu cho cả nước.

Trong số những nghệ sĩ âm thầm làm đẹp cho sân khấu có nghệ sĩ Công Minh (con trai của nghệ sĩ Minh Tơ) đã “sáng chế” ra cách dùng keo vẽ hoa văn, hình rồng, phụng lên vải, sau đó rắc kim tuyến, đính kim sa may thành thân áo lộng lẫy. Từ việc “sáng chế” đó (thay cho cách làm xưa phải thêu và đính bằng chỉ), hiện nay những người may trang phục đều áp dụng cách làm nhanh, đẹp và bền của anh. Công Minh tâm sự: “Tôi cũng tự mày mò để làm, quan trọng là dùng những chất liệu trong nước để đáp ứng nhu cầu đa dạng của nghề hát. Và đặc biệt là giá thành ngày càng rẻ hơn và đẹp hơn”.

Nếu Công Minh nổi tiếng với những bộ áo giáp, mảng sặc sỡ thì nghệ sĩ Thành Châu chuyên “sáng chế” các chiếc mão chạm ngọc, khắc rồng cực kỳ tinh xảo; Bảo Ly thì làm trang phục cho cả tuồng cổ lẫn xã hội. Nghệ sĩ Vũ Luân thường thiết kế trang phục cho các vở tuồng lịch sử Việt Nam. Nghệ sĩ Kim Phượng, Bạch Nga, Bo Bo Hoàng có duyên may những trang phục “không đụng hàng”, có một không hai cho các ngôi sao sân khấu. Ngoài ra, nhắc đến đạo cụ tuồng cổ, đã có tiệm giày Sâm Ký (cạnh Rạp Nhân Dân - TP.HCM) chuyên đóng những đôi hia vua quan. Tuy tiệm giày này nhỏ nhưng đôi giày của Sâm Ký đã có mặt ở khắp mọi nơi, từ Việt Nam sang Mỹ, Pháp, Úc… và nơi nào có nghệ sĩ cải lương là nơi đó có giày Sâm Ký. Riêng nghệ sĩ Trương Quang lâu nay vẫn nổi tiếng với nghề làm đạo cụ sân khấu, từ cáo, đầu trâu, cọp, beo đến giáo, cung, nỏ, lộng, ngai vàng… đều từ bàn tay sáng tạo của anh mà ra.

Nỗi niềm trăn trở

Niềm trăn trở lớn nhất của các nghệ sĩ may phục trang sân khấu phải nói đến là sự phá giá của một số người khiến cho công lao động và giá trị của từng kiểu trang phục sân khấu bị rớt giá. Ví dụ như một bộ mảng nhung dành cho Bao Công lâu nay được bán với giá 4 triệu/bộ, giáp bào thêu phụng 3,5 triệu/bộ thì nay chỉ được bán với giá từ 70-100 USD khi mà cơn sốt nghệ sĩ Việt kiều về nước đặt hàng mang sang nước ngoài bán. Theo thông tin từ một số khán giả Việt kiều ở Mỹ, những bộ trang phục được bày bán ở khu Phước Lộc Thọ dành cho người hiếu kỳ với giá từ 500-800 USD/bộ. Song, điều đáng buồn hơn là được giới thiệu với nhãn hiệu “made in Hong Kong”. Trong khi từng đường kim, mũi chỉ đều xuất xứ từ các nghệ sĩ Công Minh, Kim Phượng, Bảo Ly…

Nhiều lần báo chí phê bình trang phục tuồng cổ của một số đoàn cải lương bị “lai căng” phim ảnh Hồng Kông, Đài Loan nhưng đến nay, các nghệ sĩ may phục trang sân khấu vẫn chưa thể góp phần khôi phục lại giá trị đích thực của một tác phẩm tuồng cổ dân tộc. Nghệ sĩ Công Minh cho biết: “Đó là niềm trăn trở chung, vì lâu nay khâu thiết thế trang phục chỉ làm theo kiểu tự phát, mạnh ai nấy làm, có khi phải may theo ý thích nghệ sĩ. Họ yêu cầu may giống Từ Hy Thái hậu, giống Hoàn Châu Công chúa, không hề tuân theo giai đoạn lịch sử mà kịch bản quy định. Điều chúng tôi cần đó là sự thống nhất giữa tác giả và đạo diễn, cũng như ý thức của chính các diễn viên mới có được những bộ trang phục thuần chất Việt Nam”.