Trong kho tàng văn hóa Tây Nguyên nói chung, và của tỉnh Kon Tum nói riêng, điệu múa Xoang đã trở thành huyền thoại, gắn liền với những sinh hoạt cộng đồng Tây Nguyên. Ở đâu có lễ hội và có tiếng cồng chiêng Tây Nguyên vang lên, là ở đó có điệu múa Xoang.
Xoang là cách gọi những hình thức múa phổ cập, tập thể có từ lâu đời của người Ba Na. Vũ điệu Xoang mang tính cộng đồng, ai cũng có thể tham gia trong những dịp lễ hội. Ông Trần Lâm, Phó phòng Ngiệp vụ văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum, cho biết:
"Ở Kon Tum có những mùa nông nhàn, mùa đi nương nên có nhiều lễ hội ứng với mỗi mùa. Mỗi lễ hội đều gắn với cồng chiêng và gắn với Xoang thì mới tạo ra được không gian văn hóa cồng chiêng ở Kon Tum nói riêng và Tây Nguyên nói chúng. Xoang không được mở ở trường, lớp, nhưng giữa các bản làng thường xuyên sinh hoạt nên các em tự học nhau và theo nhau nhảy múa, hoặc từ mẹ, từ chị truyền lại cho con em minh."
Người múa Xoang thường chuyển động thân hình theo nhịp cồng chiêng, di chuyển bằng những bước đi ngắn, nhịp nhàng trong đội hình đồng điệu, phối hợp giữa co và duỗi chân, tay, nhún nhẩy đung đưa thân mình.Trong tiếng cồng chiêng sống động, những điệu múa Xoang nhịp nhàng, uyển chuyển của các chàng trai, cô gái đã cuốn mọi người cùng hòa vào. Đội hình múa Xoang của người Ba Na thường di chuyển theo vòng tròn ngược chiều kim đồng hồ, quanh cây Nêu ngoài sân, hoặc khu vực trước nhà Rông.
Trong múa Xoang truyền thống của người Ba Na, không thể thiếu những chiếc trống Chơ gút. Mặt trống được làm bằng da dê hoặc da bò. Trống không đánh bằng dùi, mà vỗ bằng tay, do một người mang trống trước ngực dẫn đầu (chỉ huy) dàn cồng chiêng. Âm thanh của nó rộn rã, đầm ấm. Đánh trống Chơ gút là cả một nghệ thuật, vì trống chỉ huy cả đội hình cồng chiêng.
Múa Xoang gắn bó và theo suốt cả vòng đời, từng mùa lúa rẫy. Nó là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại. Và dù được diễn ra trong những dịp khác nhau, nhưng mỗi một động tác đều trực tiếp hay gián tiếp mô phỏng diễn tả, tái hiện đời sống sinh hoạt sản xuất hàng ngày của bà con.Từ các hoạt động đi, đứng, bắt, đốt, phát, chặt, tỉa hàng ngày, cho đến sắc thái tình cảm yêu thương, giận hờn đều được đưa vào điệu múa Xoang trong những cuộc vui.
Xoang vừa uyển chuyển giàu cảm xúc, vừa thể hiện sức mạnh cộng đồng. Bà Y Bluwn, xã Đăk Rơ Wa, tỉnh Kon Tum, chia sẻ: "Từ bé tôi đã thấy các chị, các dì, các bác múa. Tôi rất thích xem. Bản thân tôi thấy điệu Xoang có 3 động tác chính. Là múa, đưa tay xuống và động tác thứ 3 như vẫy. Khi tôi đã múa thạo rồi tôi thấy các động tác đó luôn lặp đo lặp lại. Khi người xem, họ sẽ hiểu ngay đó là động tác gì."
Đội hình Xoang tiến hành trong khi đang thực hiện những nghi lễ của lễ hội thì gọi là Xoang nghi thức - những vũ điệu có nội dung nhất định đối với từng loại lễ hội. Bên cạnh đội hình Xoang nghi thức là Xoang tự do, với sự tham gia tùy hứng của các thành viên khác trong cộng đồng.
Về cơ bản, Xoang tự do cũng giống Xoang nghi thức ở nhịp điệu, động thái, chỉ khác ở chỗ người tham dự có thể tự do bộc lộ tình cảm của mình trong vũ điệu, bằng kỹ thuật cá nhân, tùy hứng, không phụ thuộc nhiều vào đội hình múa nói chung.
Trong ngôi nhà của già làng Giàng A Bưu, cả gia đình đang quây quần bên điệu múa Xoang. Với gia đình ông cũng như đồng bào Tây Nguyên, say mê với điệu múa của dân tộc mình. Múa Xoang đẹp phải đảm bảo 4 yếu tố: Tay múa mềm, nhẹ, đẹp đúng nhịp; phần eo, mông uyển chuyển và gương mặt biểu cảm.
Già A Bưu, xã Đăk Rơ Wa, tỉnh Kon Tum, chia sẻ: "Hồi còn nhỏ, thấy ở trong làng hay múa Xoang cho nên tôi rất am hiểu. Giờ vợ chồng tôi lấy truyền thống đó vẫn duy trì. Vào thứ 7 và Chủ nhật là chúng tôi kêu gọi con cháu về nhà múa Xoang. Bởi điệu múa Xoang của mấy trẻ nhỏ rất dịu dàng. Tay thì dẻo dai còn nhịp điệu uyển chuyển hợp với núi rừng Tây Nguyên."
Ngày nay, đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh vẫn lưu giữ điệu múa Xoang truyền thống của dân tộc. Từ 4 động tác múa xoang cơ bản, các nghệ nhân trong quá trình truyền dạy múa Xoang, đã có sự cách tân, phát triển cho ngày càng đẹp hơn. Vũ điệu xoang không còn bó hẹp trong phạm vi thôn làng nữa, mà từ những động tác mộc mạc, uyển chuyển ấy, đã được rất nhiều người, đặc biệt là các biên đạo múa Đoàn nghệ thuật địa phương học tập, phát triển, đưa đến các hội diễn, liên hoan khu vực, toàn quốc.
