Trong số các trang phục của Chi Pu và Ngọc Trinh trong MV Cung đàn vỡ đôi, có lẽ không có trang phục nào hút mắt hơn chiếc áo yếm. Nó vừa e ấp ngây thơ, vừa quyến rũ mặn mòi. Nhưng ngày nay, nếu chiếc áo yếm cách tân đã trở thành một trang phục nhằm khoe khéo cơ thể chị em, thì xưa kia, mục đích của nó hoàn toàn ngược lại, che khuất mọi đường cong phái đẹp.
Tuy nhiên, muốn lội ngược dòng lịch sử chiếc áo yếm quả là không dễ. Trong khi phái đẹp phương Tây tự hào về vòng eo con kiến mà áo corset mang lại cho họ, liên tục đề cập đến áo corset trong lịch sử Tây Phương; thì phái đẹp Á Đông, vì ngại ngùng, lại tìm mọi cách che giấu chiếc áo yếm.
Điểm bắt đầu của lịch sử áo yếm
Nội y Á Đông đầu tiên được lịch sử ghi chú là chiếc áo tâm y (心衣) hoặc tiết y (褻衣). Nó xuất hiện trong các ghi chú của thời nhà Tần–Hán, hai triều đại đầu tiên của Trung Quốc. Mẫu áo này làm từ một tấm vải chữ Nhật quấn quanh người, để hở lưng và nách. Nó có dây đeo qua vai. Dây cột quanh eo đằng sau lưng cố định nó vào cơ thể người mặc.
Hai phiên bản chiếc nội y đầu tiên được ghi chú trong lịch sử Á Đông. Một phiên bảo có dây chéo vai, phiên bản kia hai dây. Điểm đồng nhất là chi tiết hở lưng và cột dây sau lưng. Ảnh: gtacevedobolivia.com
Áo yếm thời nhà Đường, chiếc nội y duy nhất khác biệt với tất cả những mẫu áo yếm khác
Từ mẫu tâm y, nội y biến hóa thành áo ha tử (诃子) thời nhà Đường (năm 618 – 705 sau Công Nguyên). Nó là mẫu nội y duy nhất của châu Á được để lộ bên ngoài trang phục. Tất cả các loại nội y sau đó đều được giấu kỹ bên trong các lớp vải nhiều tầng.
Mẫu áo nội y này cúp ngực, phần trước ngực vồng cao lên. Phần ngực trên vồng lên được để lộ bên ngoài trang phục. Bên dưới ngực là đai nịt chắc chắn.
Nội y của thời nhà Đường khá giống với corset khi khoe đường cong của người mặc. Nó làm từ chất vải dày. Đai dưới ngực có tác dụng nâng vòng một. Do có lộ ra ngoài phục trang nên nó được làm từ chất liệu đa sắc, dệt tỉ mỉ. Ảnh: gtacevedobolivia.com
Theo lịch sử ghi chép, Dương Quý Phi vô cùng yêu thích mẫu nội y này. Dương Quý Phi có thân hình khá đẫy đà, nên áo ha tử đặc biệt tôn vinh vòng một của bà. Là một mỹ nhân có sức ảnh hưởng mạnh về mặt thời trang, Dương Quý Phi đã góp phần lăng-xê cho mẫu nội y này.
Phái đẹp từ các quốc gia chịu sức ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa thời bấy giờ mau chóng học theo bà, diện nội y tương tự. Từ đấy, mẫu nội y thời nhà Đường lan toả sang các khu vực khác của châu Á. Nó được cho là tiền thân tạo nên áo yếm Việt Nam và áo haragake Nhật Bản.
Các mỹ nhân nhà Đường như Võ Tắc Thiên và Dương Quý Phi khoe vẻ gợi cảm với mẫu nội y này.
Sự biến hóa qua năm tháng
Từ thời nhà Đường cho đến nhà Thanh, chiếc ha tử (诃子) dần chuyển thành thành mẫu áo đỗ đâu (肚兜), có hình dáng gần gũi nhất với chiếc áo yếm đương đại. Hình dáng chữ nhật của miếng vải hóa thành hình thoi, để che phủ được thêm cả vùng bụng và rốn. Mục tiêu từ khoe vòng một thành bó sát bộ ngực lại, che giấu mọi đường cong.
Dưới thời nhà Thanh, chiếc yếm nói nhiều về địa vị xã hội của người mặc. Quý nữ của gia đình giàu có sẽ sở hữu chiếc áo yếm làm từ lụa cao cấp. Trên bề mặt được thêu cầu kỳ với các họa tiết như: Đào cho trường thọ; ổi chúc phúc cho gia đình có con đàn cháu đống; hoặc hoa cỏ tượng trưng cho sự nết na của người con gái. Phần dây cột đằng sau lưng thậm chí có thể được làm bằng dây xích vàng, bạc hoặc đồng. Gia đình bình dân thì dùng yếm làm từ vải thô, dây cột đằng sau bằng lụa.
Áo yếm du nhập sang Việt Nam
Những ghi chép đầu tiên về áo yếm trong lịch sử thời trang Việt Nam là vào thời nhà Lý (1009–1225). Chiếc yếm được cho rằng du nhập sang Việt Nam một phần vì phù hợp với thời tiết. Trong khí hậu nóng ẩm, trang phục thoáng mát này tạo sự kín đáo cho người mặc, nhưng không gây nóng ngốt.
Kết cấu áo yếm của Việt Nam, vì vậy, cũng nhẹ nhàng hơn phiên bản Trung Quốc. Làm từ tấm vải vuông mỏng, mỗi chiều chỉ khoảng 40cm (đây là kích cỡ của khung dệt vải ngày xưa). Một góc được khoét làm cổ yếm, kèm hai sợi dây để buộc sau gáy. Có mẫu khoét cổ tròn, gọi là yếm cổ xây. Cũng có mẫu khoét sâu hình chữ V, gọi là yếm cổ xẻ.
Áo yếm nông thôn Việt Nam làm bằng một lớp vải giản đơn, thoáng mát cho khí hậu nóng. Khi ra đường, phụ nữ khoác thêm áo ngoài cho chỉn chu. Ảnh: kienthuc.net
Chiếc yếm và địa vị xã hội
Vào kỷ nguyên Đại Việt, ổn định về mặt chính trị và kinh tế giúp giao thương phát triển. Chiếc áo yếm được nâng cấp với hàng loạt màu sắc, chất liệu vải khác nhau. Lúc này, tương tự như ở xã hội Trung Hoa, kiểu dáng và màu sắc áo yếm cũng được phân chia cho các giai cấp khác nhau trong lịch sử Việt Nam.
Phụ nữ thôn quê thuộc tầng lớp lao động mặc yếm làm bằng vải thô, màu nâu sồng nhuộm từ vỏ cây. Con gái quan được phép mặc yếm đỏ, gọi là yếm đại hồng. Màu đỏ mang ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa, được có khả năng xua đuổi tà ma trong tín ngưỡng dân gian. Ca kỹ mặc yếm màu hoa đào, màu sắc của sự lẳng lơ và thiếu đứng đắn. Riêng màu vàng bị cấm, vì đây là màu của nhà vua và của tượng Phật.
Cách tân hóa áo yếm
Theo phong tục tập quán, áo yếm vốn là nội y, hoặc áo mặc nhà. Phụ nữ khi ra đường thì khoác thêm các trang phục như áo tứ thân, áo mớ ba mớ bảy.
Tuy nhiên, với sự phát triển toàn cầu hoá, cả hai phương Đông và Tây cùng học hỏi văn hóa của nhau. Thời trang phương Tây, bị cuốn hút vì vẻ gợi cảm khó cưỡng của chiếc áo yếm, mượn hình hài trang phục này. Chính chiếc áo yếm đã gợi cảm hứng cho phom dáng áo cổ yếm (halter top) ngày nay.
Đồng thời, tại châu Á xuất hiện các mẫu áo yếm cách tân. Không còn là nội y, chúng được thiết kế cầu kỳ và trở thành sản phẩm thời trang thời thượng.
Hoàng Thùy Linh trong mẫu áo yếm cách tân phom xoè, thêu môtíp phượng cổ truyền.
