Bằng những mẫu trang phục đẹp được thiết kế tỉ mỉ, cố gắng thể hiện đúng bản sắc trang phục cung đình thời Nguyễn, bộ phim Phượng Khấu của đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh đã tạo dấu ấn mới cho dòng phim cổ trang ở Việt Nam, đặc biệt là trong việc giải quyết bài toán về trang phục cổ trên phim.
Tạo hình của dàn diễn viên trong phim Phượng Khấu.
Phản cảm vì đẹp mà không đúng
Lâu nay, tranh luận về trang phục trong các bộ phim cổ trang luôn là đề tài nóng trên các diễn đàn về phim ảnh. Nhiều người phải thừa nhận rằng phim cổ trang không phải là thế mạnh của điện ảnh Việt Nam. Nhiều bộ phim đã thất bại trong mắt người xem ngay từ... cái nhìn đầu tiên bởi khâu phục trang. Có rất nhiều lý do để giải thích cho vấn đề này, nhưng đa số cho rằng phim cổ trang Việt đang chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của phim nước ngoài nên trang phục thường có phong cách “sến”, đẹp mà không đúng, na ná phim cổ trang Trung Quốc.
Điển hình nhất và bị chỉ trích nhiều nhất là bộ phim truyền hình Lý Công Uẩn: Đường tới thành Thăng Long. Ê kíp làm phim thuê địa điểm ghi hình tại Trung Quốc và tiết giảm chi phí bằng cách thuê luôn trang phục bên đó, khiến cho bộ phim trở nên phản cảm với khán giả trong nước. Trong khi đó, một số bộ phim khác dù cố gắng khai thác yếu tố Việt song lại có xu hướng “lộng lẫy hóa” trang phục, cũng khiến khán giả phản ứng. Chẳng hạn như trang phục trong phim Thạch Sanh lấy cảm hứng từ hoa văn trống đồng, bị chê quá hiện đại, lạc lõng bởi màu sắc có phần sặc sỡ, điệu đà. Ngay cả bộ phim điện ảnh thành công như Mỹ nhân kế của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng cũng bị chỉ trích là trang phục hở hang, lòe loẹt, không có bản sắc dù nhà làm phim đã đầu tư tới 200 bộ trang phục và phụ kiện cho các nhân vật...
Trong thực tế, nhiều khi các họa sĩ, nhà làm phim cảm thấy bối rối khi chuẩn bị trang phục cho nhân vật bởi không tìm được tư liệu, hình ảnh về trang phục xưa kia. Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Việt từng chia sẻ vui mà rất thật rằng, mặc dù ông là người khai quật rất nhiều mộ cổ, tìm thấy sợi vải nhưng không thể biết chính xác người xưa mặc như thế nào, thế nên đừng trách các nhà làm phim. Chuyện điện ảnh cũng giống như chuyện dựng tượng danh nhân, giới mỹ thuật luôn đau đầu khi phải “sắm quần áo” cho nhân vật...
Đúng mà vẫn đẹp
Đối với một bộ phim cổ trang, người xem luôn đòi hỏi bối cảnh, trang phục của diễn viên phải đem lại cảm giác như thật, đồng thời vẫn phải thỏa mãn được yêu cầu về thẩm mỹ. Nhưng đôi khi các nhà làm phim buộc phải chọn giữa đúng và đẹp. Từng kết hợp làm một số bộ phim như Lều chõng, Trò đời..., đạo diễn Nguyễn Thanh Vân, họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức (thiết kế mỹ thuật), họa sĩ Nguyễn Thị Thu Hà (thiết kế trang phục) đều nói rằng họ chú trọng trên hết đến yếu tố thuần Việt và vẻ đẹp nghệ thuật chứ không phải trung thành với sự thật lịch sử, vì như thế sẽ gây ra những cuộc tranh cãi không bao giờ dứt. Ai có đủ khả năng để kết luận bộ trang phục đó chính là thứ người xưa vẫn mặc?
Trong bối cảnh đó, cách làm của nhà sản xuất phim Phượng Khấu cho thấy tín hiệu lạc quan. Mới ra mắt những tập đầu song bộ phim lấy cảm hứng từ cuộc đời của Từ Dụ thái hậu, người giữ vai trò quan trọng trong triều đình phong kiến thời nhà Nguyễn, đã nhận được lời ngợi khen về trang phục dù rằng lời thoại hay kịch bản vẫn còn nhiều điều để bàn. Theo đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh, trang phục là điểm đáng tự hào nhất ở bộ phim này, bởi Phượng Khấu là dự án có nghiên cứu trang phục thời Nguyễn để đưa vào sử dụng trong phim. Tổng số trang phục trong phim gồm gần 300 bộ, chiếm gần 1/3 kinh phí làm phim.
Dù chỉ là một phim web drama (phim dài tập chiếu trên mạng) nhưng nhà sản xuất đã làm rất kỹ khâu trang phục, trong đó có việc tổ chức các buổi tọa đàm lấy ý kiến các nhà nghiên cứu, chuyên gia. Toàn bộ phần nghiên cứu, thiết kế và thực hiện đều được thực hiện bởi Ỷ Vân Hiên - đơn vị chuyên phục dựng trang phục cổ. Để có những bộ trang phục vương triều lộng lẫy, Ỷ Vân Hiên đã nghiên cứu, thiết kế, chế tác, sử dụng các loại chất liệu cao cấp, hàng thêu thủ công... Nghệ nhân Vũ Kim Lộc đã nhận lời phục dựng một số loại mũ mão triều Nguyễn chưa từng thực hiện trước đây để sử dụng cho phim. Sau khi phim ra mắt, nhiều khán giả đã so sánh với những bức ảnh chụp trang phục thời nhà Nguyễn và khẳng định trang phục trong phim bám sát cứ liệu lịch sử.
Cách làm nói trên được người xem hoan nghênh. Khán giả Đặng Khánh chia sẻ trên Facebook, đại ý là về phần trang phục anh hoàn toàn ủng hộ hướng đi bám sát lịch sử hết mức có thể. Khán giả đã quen xem phim Trung Quốc, quen thấy những bộ trang phục diêm dúa, lộng lẫy và mặc định đó là chuẩn hoàng cung; nhà làm phim có nghĩa vụ định nghĩa lại và giới thiệu trang phục cổ Việt Nam. Đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh cũng tự tin cho rằng: “Phục trang trong Phượng Khấu đã chứng minh rằng thẩm mỹ, gu thời trang của người Việt có cái riêng, đặc sắc và gợi niềm tự hào về trang phục, quốc phục Việt Nam”.
Xin được dẫn ý kiến của nhà nghiên cứu Trần Quang Đức, tác giả cuốn sách Ngàn năm áo mũ để kết thúc bài viết này: “Với phục trang, tôi cho rằng có thể cùng lúc vừa làm đúng vừa làm đẹp được, thậm chí nhiều trường hợp chỉ cần làm cho đúng thôi cũng đã đủ đẹp rồi. Đơn cử như trang phục cung đình thời Nguyễn chẳng hạn. Làm không đẹp thì phải trách con mắt thẩm mỹ của nhà làm phim. Nếu có thẩm mỹ tốt, thì ngay cả việc đưa răng đen vào phim, trông vẫn đẹp, như các nhà làm phim Nhật Bản, Thái Lan từng làm”.
